ΣΑΠΦΩ

Σαπφώ

Γεννήθηκε στην Ερεσσό της Λέσβου γύρω στα 620 π. Χ. (αλλά δε γνωρίζουμε ακριβώς) κι ήτανε σύγχρονη του Αλκαίου και του Πιττακού. Ορφάνεψε μικρή από πατέρα (6 ετών, λέγεται), κόρη αριστοκρατικής οικογένειας και συγκεκριμένα του Σκαμανδρώνυμου και της Κλεΐδας, είχε τρεις αδελφούς, τον Λάριχο, τον Χάραξο και τον Ευρύγιο. Ο Λάριχος ήταν οινοχόος στο πρυτανείο της πόλης, ενώ ο Χάραξος έφυγε στην Αίγυπτο για εμπόριο, όπου ερωτεύτηκε την όμορφη Ροδώπη και της εξαγόρασε την ελευθερία της αρκετά ακριβά. Τον μαλώνει γι' αυτό σε κάποιο τραγούδι της.

Παντρεύτηκε τον Κερκύλα, πλούσιο από την 'Ανδρο κι απέκτησε μια κόρη, τη Κλεΐδα. Εξορίστηκε για πολιτικούς λόγους, (πολιτικές αναταραχές που οδηγήσανε σ' αυτοεξορία ολάκερη την αριστοκρατία του νησιού) στη Σικελία, για 10 χρόνια. Ήτανε δύσκολα τα πράματα τότε (600 π. Χ.) στη Λέσβο, παρ' όλο που εκεί η θέση της γυναίκας ήτανε σε πολύ καλύτερη μοίρα απ' όλη την Ελλάδα. Αργότερα, αφού γύρισε στη Μυτιλήνη, συγκέντρωσε γύρω της νεαρές όμορφες φίλες από την αριστοκρατία του νησιού και των μικρασιατικών πόλεων, για να τους διδάξει τις τέχνες της μουσικής και της ποίησης, στην υπηρεσία της Αφροδίτης και των Μουσών.

Κέλομαί σε Γογγύλα

Πέφανθι λάβοϊσά μα

Γλακτίν αν σε δηύτε πόθος αμφιπόταται.

ταν καλάν α γαρ κατάγωγις αυτά

απτόαισ' ιδοΐσαν, εγώ δε χαίρω,

και γαρ αύτα δη τόδε μέμφεταί σοι

Κυπρογένηα.

Σε φωνάζω Γογγύλα

έλα πάλι κοντά μου

τον λευκό σα γάλα χιτώνα σαν φοράς,

νά 'ξερες τους πόθους που σε τριγυρίζουν, όμορφη
και πώς χαίρομαι που δεν είμαι εγώ,

μα η ίδια η Αφροδίτη που σε μαλώνει.

Αυτή η σχέση, που 'ταν εμπνευσμένη από θρησκευτικές ιδέες, θεωρήθηκε αργότερα απρεπής, επειδή είχε κι ερωτικές διαστάσεις, γι' αυτό έμεινε στην ιστορία ως "λεσβιακός έρωτας".
θεωρείται με την ποίησή της, που ήταν γραμμένη στην αιολική διάλεκτο, ως η σημαντικότερη λυρική ποιήτρια της αρχαιότητας. Ο Πλάτων την ονομάζει δέκατη μούσα, ο Ανακρέων "ηδυμελή", ο Λουκιανός "μελιxρόν καύχημα Λεσβίων". Η ποίησή της δονείται από αυθορμητισμό κι έντονα αισθήματα. Αρκετοί από τους στίχoυς της μαρτυρούν έντονον ερωτισμό και λυρισμό. Από τα ποιήματά της, που συνέλεξαν οι Αλεξανδρινοί και δημοσίευσαν σε βιβλία, τα πιο διάσημα ήταν οι "Ύμνοι" και τα "Επιθαλάμια" (τραγούδια του γάμου). Τα έργα της εξαφανίστηκαν μαζί με τις βιβλιοθήκες που πυρπολούσαν από τον 4ο αιώνα και μετά οι χριστιανοί. Εκτός από μικρά αποσπάσματα, έχουν διασωθεί ολόκληρα μόνο ένας "Ύμνος" στην Αφροδίτη και μία "Ωδή" σε μία ωραία κοπέλα.

Ο κύκλος της Σαπφούς (Ψαπφώ ή Ψάπφα και λατρεύτηκε σαν η δέκατη μούσα, μ' όλο που ήτανε μικροκαμωμένη και μαυριδερή.) ήτανε πλούσιος με πολύ αξιόλογες κοπέλες με μόρφωση και προσωπικότητα μεγάλη. Εθεωρείτο ποιήτρια όπως κι ο Όμηρος κι άγαλμά της υπήρχε στις Συρακούσες, ενώ η μορφή της χαράχτηκε σε νομίσματα της Ερεσσού και της Μυτιλήνης. Όλα τα ποιήματά της υμνούν το κάλλος, τον έρωτα με αξεπέραστη ευαισθησία και χάρη και πολλοί μετέπειτα ποιητές επηρεάστηκαν απ' αυτήν.

Η παράδοση αποδίδει τον θάνατό της στον άτυχον έρωτα της για τον Φάωνα, τον μυθικό βαρκάρη της Λέσβου, που 'τανε προικισμένος από την Αφροδίτη με νεότητα κι ομορφιά περισσή. Απογοητευμένη δίνει τέλος στη ζωή της, πέφτοντας στο Ιόνιο πέλαγος από το ακρωτήρι Λευκάτας, δίπλα στον ναό του Απόλλωνα. (Επίσης όμως δεν έχει ξεκαθαρίσει αν ήταν άντρας ή γυναίκα, γιατί παίζει ναναι και Η Φάον, μια πανέμορφη κοπέλα που απέρριψε τον έρωτά της. Πάντως κι οι δυο είναι θρύλοι και τίποτε το σίγουρο δε μας έχει σωθεί).

Κι είναι η αγάπη μου η καλή
σα το γλυκό το μήλο
που άκρη-άκρη κρέμεται
απ' το πιο ψηλό κλαρί.
Και που το ξεχάσανε
οι εργάτες του χωριού
όταν κορφολόγησαν
τη μηλιά τη δροσερή.

Γύρω από την ωραία σελήνη
τ' αστέρια κρύβουν το φωτεινό
πρόσωπό τους, όταν εκείνη πλημμυρίζει
όλη τη γη με το ασημένιο της φως.
......

Έχω μιά κόρη όμορφη
μιά κόρη αγαπημένη
που τήνε λένε Κληίδα
το πρόσωπό της όμοιο
μ' άνθη χρυσά του κάμπου.
Δε την αλλάζω εγώ
κι αν μου δίνανε
του Κροίσου όλα τα πλούτη.

(αποσπάσματα...) μετάφραση Γιάννης Καρβέλας

Σαπφώ: "Τα Ποιήματα". Εκδόσεις επιστημονικών βιβλίων και περιοδικών:
UNIVERSITY STUDIO PRESS
Θεσσαλονίκη 1997

Να το φεγγάρι έγειρε
βασίλεψε και η Πούλια
Είναι μεσάνυχτα - είναι μεσάνυχτα
Περνά-περνά η ώρα
Κι' εγώ κοιμάμαι μόνη μου

Σαν άνεμος μου τίναξε ο έρωτας τη σκέψη,
σαν άνεμος που σε βουνό βελανιδιές λυγάει.
Ήρθες, καλά που έκανες, που τόσο σε ζητούσα,
δρόσισες την ψυχούλα μου, που έκαιγε ο πόθος.

Κι από το γάλα πιο λευκή,
απ’ το νερό πιο δροσερή,
κι από το πέπλο το λεπτό πιο απαλή.
Από το ρόδο πιο αγνή,
απ’ το χρυσάφι πιο ακριβή,
κι από τη λύρα πιο γλυκιά, πιο μουσική.

Πάει καιρός που κάποτε σ’ αγάπησα, Ατθίδα,
μα τότε μου ‘μοιαζες μικρό κι αθώο κοριτσάκι.
Συ που μαγεύεις τους θνητούς, παιδί της Αφροδίτης,
απ’ όλα το καλύτερο εσύ ’σαι το αστέρι.

Κι από το γάλα πιο λευκή…

Σαπφώ: “αερίων άρχομαι αλλ’ ονάτων…” (αρχινώ το τραγούδι μου μ’ αιθέρια λόγια)…

“… στον ύπνο μου είδα ότι μιλούσα λέει με τη Θεά Αφροδίτη

έλα λοιπόν βγάλε φωνή και μίλησε θεϊκή λύρα

Μούσες με τ’ όμορφο μαλλί και σεις απαλές Χάριτες

του Διός κόρες αγνές με το ρόδινο στα χέρια δέρμα

ξεπροβάλλετε από το χρυσό σας το παλάτι

όταν ολονυχτίς ο σκοτεινός ύπνος τα μάτια κυριεύει

και με καίει ο πόθος και μ’ ανάβει σύγκορμη

τι θέλω μήτε ξέρω….

γρήγορα η ώρα πέρασε, μεσάνυχτα κοντεύουν

πάει το φεγγάρι πάει κι η Πούλια βασιλέψανε

και μόνο εγώ κείτομαι δω μονάχη κι έρημη

ο Έρωτας που βάσανα μοιράζει

ο Έρωτας που παραμύθια πλάθει

μου άρπαξε την ψυχή μου και την τράνταξε

ίδια καθώς αγέρας από τα βουνά

χυμάει μέσα στους δρυς φυσομανώντας.”

(μτφρ. Ο. Ελύτης)

Σαπφώ: “αερίων άρχομαι αλλ’ ονάτων…” (αρχινώ το τραγούδι μου μ’ αιθέρια λόγια)…

“… στον ύπνο μου είδα ότι μιλούσα λέει με τη Θεά Αφροδίτη

έλα λοιπόν βγάλε φωνή και μίλησε θεϊκή λύρα

Μούσες με τ’ όμορφο μαλλί και σεις απαλές Χάριτες

του Διός κόρες αγνές με το ρόδινο στα χέρια δέρμα

ξεπροβάλλετε από το χρυσό σας το παλάτι

όταν ολονυχτίς ο σκοτεινός ύπνος τα μάτια κυριεύει

και με καίει ο πόθος και μ’ ανάβει σύγκορμη

τι θέλω μήτε ξέρω….

γρήγορα η ώρα πέρασε, μεσάνυχτα κοντεύουν

πάει το φεγγάρι πάει κι η Πούλια βασιλέψανε

και μόνο εγώ κείτομαι δω μονάχη κι έρημη

ο Έρωτας που βάσανα μοιράζει

ο Έρωτας που παραμύθια πλάθει

μου άρπαξε την ψυχή μου και την τράνταξε

ίδια καθώς αγέρας από τα βουνά

χυμάει μέσα στους δρυς φυσομανώντας.”

(μτφρ. Ο. Ελύτης)