ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

Ορισμός

 Ο όρος εθνικισμός σημαίνει την παθολογική προσήλωση στο έθνος και στα εθνικά ιδεώδη και όταν ακόμη αυτά πραγματώνονται σε βάρος των άλλων εθνών. Χωρίζει, έτσι, τα έθνη σε ανώτερα και κατώτερα και δηλώνει τις επεκτατικές διαθέσεις . Συνώνυμος του εθνικισμού είναι οσοβινισμός. Δηλώνει κι αυτός τον φανατικό πατριωτισμό , ο οποίος συνοδεύεται από βλέψεις και τάσεις επεκτατικές.

   Εθνικισμός Δηλώνει τον αγνό πατριωτισμό , τη φιλοπατρία , τη συνείδηση ότι ανήκουμε σε κάποιο έθνος και μαζί το πατριωτικό αίσθημα που εκπηγάζει από αυτήν τη συνείδηση. Γνώρισμα του βασικό είναι η προσήλωση στα ιδεώδη ενός έθνους , χωρίς ωστόσο, να περιφρονούνται ως υποδεέστερα τα άλλα έθνη. Πρόκειται για αντίληψη που διακρίνεται από ευγένεια και υγεία κοινωνική. Δε διαιρεί τους λαούς αλλά τους ενώνει.

   Διεθνισμός   Θεωρία που αποβλέπει στην ένταξη των κρατών σε ένα ευρύτερο πλαίσιο με κοινές αρχές. Για να υλοποιηθεί η θεωρία αυτή , απαιτείται παραμερισμός των τοπικιστικών αντιλήψεων , κατάργηση συνόρων και υποταγή των εθνικών συμφερόντων στο υπερεθνικό συμφέρον. Κυρίαρχος στόχος του διεθνισμού είναι η συναδέλφωση των λαών , η ανάπτυξη διεθνών σχέσεων στον πολιτικό, κοινωνικό , πνευματικό , πολιτιστικό και οικονομικό τομέα μεταξύ των λαών. Κάθε λαός όμως πρέπει να διατηρεί την ιδιαιτερότητά του , τα χαρακτηριστικά εκείνα που το διακρίνουν από τους άλλους , την ταυτότητά του.

Αίτια Εθνικισμού

- Η κατάρρευση διεθνιστικών ιδεολογιών (πτώση υπαρκτού σοσιαλισμού), που δημιούργησε κενό ιδεολογίας και εξουσίας και έτσι ήταν εύκολη η προώθηση του μεγάλου ιδεαλισμού και εθνικιστικής προπαγάνδας από  εθνότητες που μέχρι τότε διαβιούσαν στα ασφυκτικά πλαίσια υπερεθνικών κρατών.

- Η επεκτατική πολιτική ισχυρών κρατών οξύνει συνειδητά τις εθνικιστικές  αντιλήψεις και οδηγεί σε συγκρούσεις ορισμένες χώρες. Τα οικονομικά συμφέροντα ισχυρών κρατών και η προσπάθεια δημιουργίας ζωνών οικονομικής και πολιτικής επιρροής.

-  Η αντιδημοκρατική πολιτική εξουσία , συχνά , επιζητεί την έξαρση του εθνικισμού. Στόχος της ο αποπροσανατολισμός των πολιτών από σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα.

- Τον εθνικισμό ενισχύει , ακόμη , το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης με τα ισοπεδωτικά της χαρακτηριστικά. Οι εθνικιστικές αντιλήψεις προβάλλονται ως αντίσταση στην εθνική και πολιτιστική αλλοτρίωση.

- Η στάση των μειονοτήτων:® Η παραβίαση των δικαιωμάτων τους λειτουργεί συσπειρωτικά και αναδεικνύει με επιθετικό τρόπο τις εθνολογικές , φυλετικές , θρησκευτικές διαφορές® η επιδίωξη των ηγετών τους να καλλιεργήσουν τον εθνικισμό με στόχο την ανεξαρτητοποίησή  τους.

- Η έξαρση της ανεργίας που για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας , αποδίδεται αποκλειστικά στους μετανάστες και γενικά στους ξένους.

-   Η γενικότερη κρίση των ηθικών αρχών και αξιών , που ευνοεί την υπονόμευση της ανθρώπινης αξίας και την έξαρση του φυλετικού και εθνικού εγωισμού.

-     Η έλλειψη παιδείας και το χαμηλό πνευματικό επίπεδο, ώστε εύκολα να δέχεται ο λαός την εθνικιστική προπαγάνδα κυρίως σε ολοκληρωτικά καθεστώτα.

- Η απουσία πνευματικής καλλιέργειας καθιστά τα άτομα ευάλωτα στην προπαγάνδιση ακραίων εθνικιστικών αντιλήψεων.

-   Το χαμηλό βιοτικό επίπεδο αλλά και η γενικότερη απογοήτευση του πολίτη από τη  διαφθορά , την κοινή διαχείριση και την έλλειψη κρατικής μέριμνας. Τροφοδοτείται επίτηδες το πνεύμα του εθνικισμού , ώστε ο λαός να αποπροσανατολιστεί από τα ζωτικά του προβλήματα.

- Η ευρύτερη κρίση πολιτικών συστημάτων ,ιδεολογιών και αξιών , με την απογοήτευση που καλλιεργεί ,ευνοεί την υιοθέτηση εθνικιστικών αντιλήψεων.

-     Η διαχρονική αδυναμία κατανόησης των εθνικών ιδιαιτεροτήτων .

-    Ο θρησκευτικός φανατισμός και η υπερεκτίμηση του εθνικού πολιτισμού.

-     Η καταπάτηση των μειονοτικών δικαιωμάτων που δημιουργεί τριβές και εντάσεις.

-   Οι ιστορικές διαφορές που διαιωνίζονται κα αναπαράγονται από εκπαίδευση, μέσα ενημέρωσης, οικογένεια και κράτος καθώς επίσης και η υπεράσπιση της ιστορίας και των παραδόσεων με στείρο τρόπο(προγονολατρεία)

Συνέπειες εθνικισμού

-   Προκαλεί διαμάχες και συγκρούσεις μεταξύ κοινωνικών ομάδων με διαφορετική εθνολογική ή πολιτική ταυτότητα.

-   Ρατσισμός, παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων , βία, εγκληματικότητα,   περιθωριοποίηση εθνικών ομάδων.

-   Ανάσχεση της συνεργασίας , της αλληλοκατανόησης και της δημιουργικής  συμπόρευσης μεταξύ των λαών.

-   Προσβολή της εθνικής αξιοπρέπειας , υποβάθμιση της ανθρώπινης αξίας.

-   Εγκλωβισμός σε δόγματα και αντιλήψεις που περιχαρακώνουν το πνεύμα κα εμποδίζουν την πνευματική καλλιέργεια.

-    Ενίσχυση της πολιτικής αστάθειας και κρίση της δημοκρατίας.

-   Περιχαρακώνει ένα έθνος στα στενά όριά του , με συνέπειες τη στασιμότητα και την οπισθοδρόμησή του.

-   Καθιστά δυσχερή έως αδύνατη τη διεθνή συνεργασία για την αντιμετώπιση παγκόσμιας εμβέλειας , προβλημάτων.

-   Κατάλυση της ειρήνης , ενίσχυση των πολέμων , αποκτήνωση και έξαρση των ανθρώπινων ενστίκτων κα παθών.

Προτάσεις

Συνειδητοποίηση από άτομα και λαούς των αρνητικών συνεπειών του εθνικισμού σε κοινωνικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.

   Παιδεία® Καλλιέργεια δημοκρατικού πνεύματος, ορθή οριοθέτηση στη συνείδηση του νέου , μέσα από τη γνώση και την κριτική σκέψη, του πατριωτισμού από τον εθνικισμό, επιδίωξη προσέγγισης και επικοινωνίας μεταξύ των λαών με αποβολή προκαταλήψεων και ρατσιστικών αντιλήψεων.

   Πνευματικοί άνθρωποι® Προβολή μέσα από το έργο τους ανθρωπιστικών αξιών και δημοκρατικών αρχών. Με τη δράση τους ως θετικών προτύπων να συμβάλλουν στην καλλιέργεια πνεύματος υγιούς διεθνισμού.

   Απαραίτητη η διεθνής συμβολή, με την ενεργητική παρέμβαση διεθνών οργανισμών(Ο.Η.Ε) για τον ευρύτερο εκδημοκρατισμό των χωρών, ώστε να περιοριστούν οι συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη εθνικιστικών αντιλήψεων.

   Επικράτηση πνεύματος διαλόγου και σεβασμού των ιδιαιτεροτήτων μεταξύ χωρών ή εθνοτήτων για ειρηνική επίλυση των διαφορών.

http://oxynoia.blogspot.com

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

(άρθρο του Αριστ. Ι. Μάνεση από τον ημερήσιο Τύπο)

Ιδιάζουσα μορφή ρατσισμού, θεσμοποιημένου ή μη, μπορεί να προσλάβει και ο εθνικισμός, με την απαξιωτική σημασία του όρου. Τη ρατσιστική υφή του προσλαμβάνει ο εθνικισμός όταν εξαίρει, όχι απλώς την ιδιαιτερότητα, αλλά την υπεροχή των στοιχείων του οικείου έθνους ¬ ιστορικών, φυλετικών, θρησκευτικών, γλωσσικών, πολιτισμικών ¬ ως οιονεί «περιουσίου», ενώ παραλλήλως διαβάλλει ως κατώτερα και περιφρονεί τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά στοιχεία που συνθέτουν την ταυτότητα των άλλων εθνών. Υπό την κάλυψη δε αυτής της ρατσιστικής ιδεολογίας ο εθνικισμός αποβαίνει πολλές φορές φανατικός, βίαιος, επιθετικός, σοβινιστικός και φιλοπόλεμος.

Είναι εκ πρώτης όψεως περίεργο ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, αντί να ενοποιείται το διεθνές σύστημα, χαρακτηρίζεται από διασπάσεις, κατατμήσεις και αντιπαραθέσεις, οφειλόμενες ιδίως στην έξαρση των μειονοτικών εθνικισμών. Έτσι δημιουργείται το αντιφατικό ¬ όχι όμως και δυσεξήγητο διαλεκτικά ¬ φαινόμενο της αναζωπύρωσης και έκρηξης των εθνικισμών, με προοπτική την ίδρυση νέων κρατικών μορφωμάτων, δηλαδή ασθενικών κρατιδίων, εθνικά «καθαρών», τυπικά ανεξάρτητων, αλλά οικονομικά και πολιτικά ευάλωτων και ευκόλως κηδεμονεύσιμων και χειραγωγήσιμων από τα μεγάλα και ισχυρά κράτη. Ενώ, δηλαδή, η διεθνιστική ιδεολογία προβάλλει την υπέρβαση του «κράτους-έθνους», καλλιεργεί παράλληλα την αποσχιστική τάση των μειονοτικών εθνοτικών ομάδων να αποτελέσουν νέα εθνικά (μικρά) κράτη. Ετσι, αντί του «κράτους-έθνους» αναδύεται το «κρατίδιο-έθνος»...

Η εξέλιξη αυτή δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στη διεθνή κοινότητα όσον αφορά την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Διότι όσο εντονότερος καθίσταται ο μειονοτικός «μικροεθνικισμός» τόσο τείνει σε έμπρακτη αμφισβήτηση της κυριαρχίας της εδαφικής ακεραιότητας του συγκεκριμένου κράτους. Οπότε τούτο, για να αντιμετωπίσει αυτή την αμφισβήτηση ¬ έστω και αν με την πολιτική του είχε ίσως προκαλέσει την έξαρση του μειονοτικού εθνικισμού ¬ ενδέχεται να λάβει κατασταλτικά μέτρα ρατσιστικού χαρακτήρα.
Η διεθνής έννομη τάξη έχει, ιδίως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αποδοκιμάσει και καταδικάσει κάθε μορφή ρατσισμού, ενώ παράλληλα έχει θεσπίσει όργανα, μηχανισμούς και διαδικασίες ελέγχου για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου (π.χ. Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, Οικουμενική Διακήρυξη του 1948, κ.α.). Η διεθνοποίηση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επέφερε ωστόσο την παροχή δυνατότητας επεμβάσεων στις εσωτερικές υποθέσεις τους εκ μέρους των διεθνών οργανισμών, σε περιπτώσεις σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πάντως, εν όψει της αρχής της μη επέμβασης , δεν νομιμοποιούνται για τις «ανθρωπιστικές» αυτές επεμβάσεις τα οποιαδήποτε άλλα κράτη αλλά μόνο τα συγκεκριμένα θεσμοθετημένα διεθνή όργανα, τα οποία, στο πλαίσιο του κανονιστικού καθεστώτος της διεθνούς κοινωνίας, έχουν καταστεί αρμόδια να ασκούν έλεγχο και να επιβάλλουν κυρώσεις (όπως π.χ. το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του Στρασβούργου). Άλλωστε, αν η διεθνής κοινότητα επαφιόταν στα κατ' ιδίαν κράτη για την επιβολή τέτοιων κυρώσεων, θα προέκυπτε, εκ των πραγμάτων, ένα χαοτικό καθεστώς διεθνούς ανομίας και αναρχίας διάχυτης, με πρακτικό αποτέλεσμα, σε τελική ανάλυση, την επιβολή της «ανθρωπιστικής» θέλησης του εκάστοτε ισχυροτέρου. 

ΕΘΝΙΣΜΟΣ= αγνός πατριωτισμός, στον οποίον προέχει η αγάπη για το λαό

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ/ σοβινισμός= παθολογική προσήλωση στο έθνος και τα εθνικά ιδεώδη, όπου προέχει η έχθρα για τους άλλους λαούς

1. ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΝΝΟΙΩΝ: Έθνος είναι μια ευρύτερη κοινωνία ανθρώπων που έχουν συνείδηση ότι συνδέονται μεταξύ τους με κοινή ιστορία και παραδόσεις, κοινή γλώσσα, κοινά εδαφικά και οικονομικά συμφέροντα. Η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης και η προσήλωση στις αξίες και τις επιδιώξεις του έθνους αποτελεί τον εθνισμό, που διαφέρει ριζικά από έναν εθνοκεντρισμό ή σοβινισμό, δηλαδή από τη φανατική υποστήριξη και εξύμνηση κάθε εθνικού στοιχείου με ταυτόχρονη απόρριψη και περιφρόνηση των στοιχείων άλλων λαών. ΕΠΟΜΕΝΩΣ ο όρος ΕΘΝΙΣΜΟΣ (από το ουσιαστικό έθνος) δηλώνει τον αγνό πατριωτισμό, τη φιλοπατρία, τη συνείδηση ότι ανήκουμε σε κάποιο έθνος και μαζί το πατριωτικό αίσθημα που εκπηγάζει από αυτήν τη συνείδηση. Δηλαδή, πρόκειται για αντίληψη που διακρίνεται από ευγένεια και υγεία κοινωνική. Δεν διαιρεί τους λαούς, αλλά τους ενώνει. Αντίθετα, ο όρος ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ χρησιμοποιείται με αρνητική κυρίως σημασία, για να δηλώσει το φανατικό και ακραίο πατριωτισμό, την παθολογική προσήλωση στο έθνος και στα εθνικά ιδεώδη και όταν ακόμη αυτά πραγματώνονται σε βάρος των άλλων εθνών.

2. Πού οφείλεται η έξαρση του εθνικισμού. α] ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ: Κατά τους νεότερους ιστορικούς χρόνους, και συγκεκριμένα μετά τη γαλλική επανάσταση, ο εθνικισμός ως ιδεολογία εκφράζεται εντονότατα με την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των λαών που αποτελούσαν τμήματα του πληθυσμού πολυεθνικών αυτοκρατοριών, της Οθωμανικής ή της Αυστροουγρικής. Η διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης οδήγησε σταδιακά στην ωρίμανση της ιδέας για δημιουργία ανεξάρτητων εθνικών κρατών και στα εθνικά επαναστατικά κινήματα. Ανάλογο φαινόμενο προέκυψε και στη μετά το Β΄ Παγκόσμιο εποχή, όταν και πάλι ιστορικές συγκυρίες οδήγησαν στη δημιουργία υπερεθνικών κρατών και ομοσπονδιών (πρώην Σοβιετική Ένωση και πρώην Γιουγκοσλαβία). Όταν, σχετικά πρόσφατα, κατέρρευσε η κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία, που νομιμοποιούσε την ύπαρξη αυτών των κρατών, αναζωπυρώθηκαν εθνικιστικοί ανταγωνισμοί και γίναμε μάρτυρες αιματηρών εθνικιστικών συγκρούσεων.Συνεπώς, ιστορικοί λόγοι συντέλεσαν στην έξαρση του εθνικισμού στις μέρες μας.

3. Πού οφείλεται η έξαρση του εθνικισμού. β] ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ και ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ: Πολλά από τα σύγχρονα κράτη αντιμετωπίζουν στο εσωτερικό τους κοινωνικές αντιθέσεις, ανταγωνισμούς και εκρηκτικά οικονομικά προβλήματα. Σ’ αυτές, λοιπόν, τις εξαιρετικές περιστάσεις, για να ανασταλούν οι εσωτερικοί ανταγωνισμοί, προβάλλεται η ανάγκη της εθνικής ενότητας, για να αντιμετωπιστούν υποτίθεται εξωτερικοί εχθροί που επιβουλεύονται το έθνος. Απέναντι σε έναν απειλητικό εχθρό, πραγματικό ή φανταστικό, η κοινότητα συσφίγγει την ενότητα της και ενισχύει την επιθετικότητά της. Η υποδαύλιση των διαφορών αυτών ανεβάζει τον εθνικιστικό πυρετό, φανατίζει και εξαγριώνει τα πλήθη προκαλώντας καταστάσεις εθνικιστικής υστερίας.

4. Παγκοσμιοποίηση & εθνικισμός: ο υπαρκτός κίνδυνος να επιβληθεί ένας παγκόσμιος πολιτισμός από τα ισχυρά έθνη ευνοεί την ανάπτυξη εθνικιστικών ιδεολογιών, που αναπτύσσονται ως αντίδραση, για να αποτρέψουν την αφομοίωση και την εξαφάνιση της πολιτιστικής παράδοσής τους. 

5. Συνέπειες εθνικισμού. α] πολιτική αστάθεια και πολιτική βία: Οι εθνικιστές, προβάλλοντας με έμφαση υπαρκτούς ή ανύπαρκτους κινδύνους κατά του έθνους και καπηλευόμενοι την ιδέα της πατρίδας και τον αγνό πατριωτισμό των πολιτών, κατορθώνουν μερικές φορές να δημιουργήσουν ένα κλίμα φανατισμού και άγριων διαθέσεων. Οι διαθέσεις αυτές δεν στρέφονται μόνο κατά των εχθρών του έθνους, αλλά και κατά των ομοεθνών που θα τολμήσουν να εκφράσουν διαφορετική άποψη. Όποιος διαφωνεί χαρακτηρίζεται με ευκολία προδότης και διώκεται. Έτσι, ο εθνικισμός μπορεί να οδηγήσει στην κατάλυση δημοκρατικών ελευθεριών, στην πολιτική βία και τον ολοκληρωτισμό.

6. Συνέπειες εθνικισμού. β] ακραία φαινόμενα εθνικισμού είναι θανάσιμη απειλή για την ειρήνη: Κάθε έθνος έχει το δικό του πολιτισμό και τη δική του μικρή ή μεγάλη συμβολή στην εξέλιξη του πολιτισμού της ανθρωπότητας. Με αυτή την έννοια, ο σεβασμός της ιδιαιτερότητάς του είναι θεμελιώδης πολιτική αρχή και απαραίτητη προϋπόθεση για την ειρηνική συνύπαρξη και τη συνεργασία των λαών. Δυστυχώς, δεν είναι καθόλου αυτονόητη η παραπάνω αλήθεια, όταν τυφλώνει το νου ο ακραίος εθνικισμός. Οι εύλογες και θεμιτές διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα έθνη θεωρούνται casus belli (= αιτία πολέμου).. Η πίστη, δηλαδή, στην ανωτερότητα του εθνικού πολιτισμού δημιουργεί το «χρέος» στους φανατικούς εθνικιστές να τον διαδώσουν ή να τον προστατέψουν από την επιβολή ξένων στοιχείων. 

7. Επίκαιρη όσο ποτέ η αρχή της ανοχής: Ως αντίδοτο, κατά του ακραίου εθνικισμού, μπορεί να λειτουργήσει η μετριοπάθεια κάποιου σχετικισμού. Ο φανατισμός της απόλυτης αλήθειας σβήνει τα περιθώρια ανοχής: αν η αλήθεια είναι μία και την κατέχουμε «εμείς», όλοι οι άλλοι πλανώνται και η παρουσία τους δεν είναι παρά μια ανωμαλία, μια επιβίωση της πλάνης… Βεβαίως, στη δημοκρατία οι περισσότεροι αποφασίζουν, αλλά σε ευαίσθητα συνειδησιακά θέματα το καλύτερο είναι κανείς να μην αποφασίζει για κάποιον άλλον… Κι αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνον όταν ο κρατικός μηχανισμός υιοθετεί μια στάση ουδετερότητας, αφήνοντας τις διάφορες εθνικές ή θρησκευτικές ομάδες να αναπτύσσουν παράλληλα τις δραστηριότητές τους, χωρίς κρατικές προτιμήσεις και ευλογίες.

8. (άλλη) Μια από τις μεγάλες αντιφάσεις της εποχής μας: ραγδαία ανάπτυξη επιστημών και τεχνολογίας και θρίαμβος της λογικής από τη μια ó απειλητικά φαινόμενα φανατισμού και μισαλλοδοξίας από την άλλη

9. ΟΡΙΣΜΟΣ/ χαρακτηριστικά: φανατισμός είναι η δογματική προσήλωση σε ιδέες και δοξασίες και η με υπερβολικό ζήλο, με εγωισμό και εμπάθεια υποστήριξή τους. Η πίστη σε μια ιδέα, βέβαια, και ο αγώνας για την πραγμάτωσή της ήταν ανέκαθεν από τις πιο δημιουργικές δυνάμεις για τον άνθρωπο και την κοινωνία, αλλά όταν αυτή η πίστη ξεφεύγει από κάθε λογικό έλεγχο και μετατρέπεται σε αδιαλλαξία και φανατισμό, τα αποτελέσματα είναι ολέθρια για το άτομο και την κοινωνία.

10. Το ιστορικό παράδειγμα του Μεσαίωνα και της Ιεράς Εξέτασης: η θρησκοληψία και το πνευματικό σκοτάδι που κυριάρχησαν την περίοδο του Μεσαίωνα, είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα «ευνοϊκού» κλίματος για την εκδήλωση φαινομένων φανατισμού. Η εγκληματική δράση της περίφημης Ιεράς Εξέτασης, του θρησκευτικού δικαστηρίου δηλαδή, με το οποίο η Καθολική Εκκλησία, προσπάθησε να καταπνίξει κάθε αντίπαλη «φωνή» ως αιρετική, θα παραμένει εσαεί ένα παράδειγμα προς αποφυγήν.

11. Γιατί όμως, σήμερα που δεν είναι μεσαίωνας, φανατίζονται πάλι οι άνθρωποι; Θα περίμενε κανείς, σήμερα που η πρόοδος των επιστημών έχει διαλύσει τα σκοτάδια του μεσαίωνα, που η ευχερής διάδοση της γνώσης και οι άλλες κοσμογονικές αλλαγές, «ξύπνησαν» τον άνθρωπο και θωράκισαν την κριτική του σκέψη, τα φαινόμενα του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας να είναι μακρινό παρελθόν. Ωστόσο, πολύ συχνά και σήμερα γινόμαστε μάρτυρες ιερών πολέμων που συνεγείρουν πλήθη πιστών, ακόμα πιο συχνά παρακολουθούμε απαράδεκτα κρούσματα ρατσισμού κατά εθνικών μειονοτήτων και γινόμαστε θεατές πολλών εκδηλώσεων βίας και φανατισμού σε πολλούς τομείς της κοινωνικής και πολιτικής ζωής (π.χ. φαινόμενα τρομοκρατίας και χουλιγκανισμού)

12. ΑΙΤΙΕΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ: Υπόβαθρο του φανατισμού ο δογματισμός (η πίστη σ’ ένα δόγμα) και επειδή το δόγμα δεν ερμηνεύεται ούτε αποδεικνύεται λογικά, όσοι πιστεύουν σ’ αυτό το αποδέχονται άκριτα. Από κει και πέρα, η απουσία ουσιαστικής παιδείας και πνευματικής καλλιέργειας σε συνδυασμό με την κρίση των αξιών της εποχής μας, ωθούν τον άνθρωπο να βρει καταφύγιο σ’ ένα δόγμα και να αναζητήσει το νόημα της ζωή του στον αγώνα για την υπεράσπισή του. Η παθολογική προσκόλληση σε δόγματα είναι η αφετηρία της μισαλλοδοξίας, η φανατική δηλαδή αντιμετώπιση κάθε αντίπαλης δοξασίας.

13. «Η αγάπη, η αφοσίωση, η στοργή γεννούν φανατισμούς σε πολλές περιπτώσεις αδιασάφητους που δύσκολα μπορούν να ερμηνευτούν». Με αυτή τη φράση ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος υπαινίσσεται συναισθηματικούς παράγοντες για φαινόμενα φανατισμού. Αυτή τη συναισθηματική αδυναμία των φανατικών έρχονται συχνά να εκμεταλλευτούν διάφοροι καιροσκόποι ηγέτες, οικονομικοί παράγοντες και τα σύγχρονα ΜΜΕ, που επενδύοντας στο φανατισμό των μαζών εξυπηρετούν τα δικά τους ιδιοτελή συμφέροντα.

14. Μαζοποίηση και φανατισμός: απρόσωπος μέσα σ’ ένα απρόσωπο πλήθος ο σύγχρονος άνθρωπος, αποκτά την ψυχολογία και ενεργεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις της μάζας. Όντας άβουλος, χωρίς κρίση και προσωπική ευθύνη, εύκολα προσηλυτίζεται από κηρύγματα μισαλλοδοξίας, πολιτικού φανατισμού και εθνικιστικής υστερίας.

15. Οι συνέπειες του φανατισμού εντοπίζονται κυρίως στο ήθος των ανθρώπων, στις σχέσεις τους με τους άλλους αλλά και στον πολιτισμό γενικότερα: η ακλόνητη βεβαιότητα του φανατικού ότι μόνο αυτός κατέχει την αναμφισβήτητη αλήθεια μπορεί, βέβαια, να του εξασφαλίζει μια εσωτερική ισορροπία, ταυτόχρονα όμως χάνει κάθε κριτική δυνατότητα και την πολυτιμότερη μορφή ελευθερίας, την ελευθερία της σκέψης και, φυσικά, την αξιοπρέπεια του, όταν με κάθε θεμιτό ή αθέμιτο τρόπο, προσπαθεί με φανατισμό να επιβάλει τις απόψεις του. Ο φανατικός γίνεται απόλυτος στη συμπεριφορά του. Δεν εξετάζει αν οι προθέσεις αυτού που διαφωνεί είναι καλοπροαίρετες. Γιατί, γι’ αυτόν, ή είναι κάποιος μαζί του ή εναντίον του. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας διαζευκτικής λογικής δεν μπορεί να είναι άλλο από την καχυποψία, την αδιαλλαξία και την αντικοινωνικότητα.

16. «Ο φανατικός, σ’ όλες τις εποχές, είναι στενοκέφαλος και στενόκαρδος» (Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος) «Το οπτικό του πεδίο είναι περιορισμένο και το πείσμα του ακατανίκητο. Αγνοεί τους συμβιβασμούς, αλλά αγνοεί και τις καλόπιστες και ευγενικές παραχωρήσεις. Φρουρός συχνά ενός δόγματος που μπορεί να υποστηρίζει τις εξοχότερες αρετές, όσο προχωρεί, τις χάνει ο ίδιος. Γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός, αποθηριώνεται για να εξανθρωπίσει τους ανθρώπους. Ο φανατισμός δημιουργεί καταστάσεις εμπάθειας και μίσους και εν βρασμώ ψυχής φτάνει ακόμη και στην εγκληματική διάθεση.

17. Ο φανατισμός είναι πρόδρομος της βίας, καθόσον ο κυριευμένος από το πάθος του φανατισμού άνθρωπος, για να υπερασπιστεί τα «όσια και τα ιερά», χρησιμοποιεί βιαιότητα και κάθε ανόσιο και ανίερο μέσο. «Παντού, όπου συναντήθηκαν άνθρωποι με συγκρουόμενους μύθους, ιδέες και δόγματα, παρατηρήθηκε ένα αμφίπλευρο αβυσσαλέο μίσος και μια ακλόνητη πίστη στην κάθε πλευρά ότι οι «άλλοι» βρίσκονται σε αναμφισβήτητη πλάνη και θεωρούνται ως εισβολείς, άπιστοι, ειδωλολάτρες, προδότες της ιδέας κτλ. Έτσι ακριβώς γεννήθηκαν οι ιεροί πόλεμοι» (Φιλίπ Ουάλι)

18. Επιπτώσεις του φανατισμού στην πολιτιστική δημιουργία και την πνευματική εξέλιξη και τους θεσμούς μιας κοινωνίας: η ιστορία και σ’ αυτή την περίπτωση είναι γεμάτη με παραδείγματα, όπου βιβλία με περιεχόμενο διαφορετικό από το κυρίαρχο δόγμα ρίχτηκαν στη φωτιά, έργα τέχνης καταστράφηκαν, πνευματικοί άνθρωποι βασανίστηκαν για τις ιδέες τους. Ολόκληρες ιστορικές περιόδους η ανθρωπότητα βυθίστηκε σε πνευματικό σκοτάδι με ηθικό αυτουργό και δράστη αυτού του εγκλήματος το φανατισμό.

19. Η βία αποτελεί την πιο προχωρημένη και ακρότατη εκδήλωση της επιθετικότητας και του φανατισμού: Βία είναι η χρησιμοποίηση αυταρχικών μεθόδων και βάναυσων μέσων με σκοπό τον καταναγκασμό και την επιβολή και, δυστυχώς, δεν έλειψαν από καμιά ιστορική περίοδο. Η Ιερά εξέταση στο Μεσαίωνα, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη διάρκεια των πολέμων κατά τους νεότερους χρόνους, η αγριότητα των εμφύλιων σπαραγμών, οι αυθαιρεσίες και η ωμή καταπίεση των σύγχρονων τυραννικών καθεστώτων ήταν ο κανόνας της ιστορικής εξέλιξης. Στην εποχή μας, μάλιστα, η βία, με τη χρήση σύγχρονων τεχνικών αλλά και με την αξιοποίηση επιστημονικών πορισμάτων πειθαναγκασμού, μπορεί να παίρνει πολλές και διαφορετικές μορφές. Ωστόσο, οι συνηθέστερες εκφάνσεις της και στις μέρες μας είναι οι πολιτικές διώξεις, τα βασανιστήρια, τα εγκλήματα, η τρομοκρατία, οι κοινωνικές αναταραχές και οι συγκρούσεις, ο χουλιγκανισμός στα γήπεδα κτλ.

20. Οι σύγχρονες συνθήκες διαβίωσης στις μεγαλουπόλεις ευνοούν την ανάπτυξη βίαιων συμπεριφορών: Επίσης, η αποξένωση και η ανωνυμία των πολιτών στα μεγάλα αστικά κέντρα, ο συνωστισμός, οι έντονες αντιθέσεις ως προς το βιοτικό επίπεδο, οι απαιτήσεις του γρήγορου ρυθμού ζωής, το άγχος, η ανασφάλεια, η χαλάρωση των οικογενειακών δεσμών και η γενικότερη κρίση αξιών, όλα αυτά πιέζουν το σύγχρονο άνθρωπο και, όπως είναι φυσικό, όταν η πίεση αυτή συσσωρεύεται και γίνεται φορτική, οδηγείται σε ανεξέλεγκτες και συχνά βίαιες αντιδράσεις. Η τηλεόραση με τη σειρά της, προβάλλοντας εικόνες ωμής βίας σε κάθε ευκαιρία, κάνοντας «ήρωες» τους ποικίλους εκφραστές της, εθίζει το θεατή να αποδέχεται τα φαινόμενα αυτά σαν φυσιολογικά στη ζωή του και, έτσι, προκαλεί τα πάθη και τα ένστικτά του.

21. Μόνο με την παιδεία θα μπορούσαν να μετριαστούν τα φαινόμενα του φανατισμού και της βίας, διότι παιδεία και φανατισμός είναι έννοιες αντίθετες. Ο αληθινά μορφωμένος και πνευματικά καλλιεργημένος άνθρωπος μπορεί ν’ αναζητεί την ουσία και κατανοεί τις λογικές σχέσεις των πραγμάτων. Η πνευματική καλλιέργεια δίνει στον άνθρωπο την ευχέρεια να υποβάλει στον έλεγχο της αμφιβολίας και της κριτικής κάθε δοξασία. Δημιουργεί ερωτηματικά, σκεπτικισμό και ενδοιασμούς. Η συνολική θεώρηση του κόσμου, εξάλλου, δείχνει και τη σχετικότητα των αξιών και τη ματαιοπονία όσων τις υπερασπίζονται με πάθος και φανατισμό.

22. «Δεν είναι δυνατόν α μεταβάλλουμε τον κόσμο, αν δεν ξέρουμε καλά την κοινωνία στην οποία ζούμε κι αν δεν γνωρίζουμε ακριβώς πώς και πότε να την μεταμορφώνουμε: υψώνοντας σημαίες, χτυπώντας γροθιές στο τραπέζι, καταστρέφοντας και λεηλατώντας, δεν είναι δυνατόν να έχουμε αυτή την αλλαγή. Δεν είναι ούτε οι βόμβες ούτε τα πυροβόλα όπλα που μεταβάλλουν την ιστορία, αλλά η νοημοσύνη, η λογική, η διαλεκτική, με μια λέξη η πνευματική καλλιέργεια και, μερικές φορές, η φαντασία» (P. Grassi)

http://www.palmosaigaiou.gr/ekpaidefsi/item/