Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, Ι.Θ. Κακριδή

Η ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

… Κάθε έργο μεγάλο της τέχνης και της επιστήμης, του νου και του χεριού, που ζει μέσα στην ιστορία του ανθρώπου – ποίημα της Σαπφώς, μια βυζαντινή εκκλησία, ένα επιστημονικό σύγγραμμα, μια πολιτική πράξη, είτε ειρηνική είτε πολεμική έχει τη δύναμη να μορφώσει μια γενιά νεώτερη. Από καμιάς εποχής καμιά μεγάλη δημιουργία δε λείπει η απορροή στοιχείων μορφωτικών, για τις ψυχές βέβαια που κλείνουν μέσα τους τη δυνατότητα να μορφωθούν. Τότε όμως θα ήθελε κανείς να ρωτήσει: υπάρχουν μήπως στον παλιό Έλληνα κλασικό στοιχεία αναντικατάστατα;

    Κανένας λαός δεν αγάπησε και δεν πίστεψε τόσο στον άνθρωπο όσο ο αρχαίος ελληνικός. Τον άνθρωπο, που δεν είναι μόνο σώμα ούτε πάλι ψυχή μόνο, που το σώμα του δεν το απαρνιέται για να σώσει τάχα την ψυχή, ούτε πάλι πουλάει την ψυχή του την αποκλειστική χαρά του κορμιού, μόνο παλεύει να χαρεί τις ευτυχίες και του κορμιού και της ψυχής, σε μιαν όσο γίνεται πιο τέλεια αρμονία. Η ξεχωριστή μορφωτική δύναμη του ελληνικού κόσμου βρίσκεται σ’ αυτήν την ανθρωπολατρεία, σ’ αυτήν την απέραντη αισιοδοξία ότι ο άνθρωπος αξίζει όχι τόσο γι’ αυτό που είναι, όσο γι’ αυτό που πρέπει και μπορεί να γίνει…..

     Περισσότερο από κάθε άλλο λαό ο αρχαίος ελληνικός καταφάσκει τον άνθρωπο, τον πιστεύει δυνατό όχι ν’ απαρνηθεί τον εαυτό του, αλλά να τον ξεπεράσει. Κι απ’ την εξαίσια αυτή πίστη κινημένος πλάθει πλήθος μυθικές μορφές με το λόγο και με τη σμίλη και με το πινέλο, μορφές που παλεύουν για την τελείωση, μορφές πλαστικές, ζωντανές, αναστημένες πάνω στο μάρμαρο, στο απλό αγγειογράφημα, στο στίχο μέσα, στο ιστορικό έργο, στο φιλοσοφικό διάλογο. Μέσα στους λαούς, είπαν, ο Έλληνας στάθηκε ανθρωποπλάστης. Κι είναι μια πολύ πικρή αλήθεια, λαός που πάει να χάσει το μύθο του, πάει να χάσει και την ύπαρξή του.

    Ο νέος άνθρωπος που μπαίνει στη ζωή, αγνός και αδιάφθορος καθώς είναι, δεν μπορεί παρά να κλείνει στην ψυχή του το μύθο ενός ανθρώπου καλύτερου. Όμως είναι φυσικό να μην έχει και τόση αντοχή, όση χρειάζεται για να κρατήσει το μύθο αυτό αλώβητο μπροστά στη σκληρότητα της ζωής. Το πιο μεγάλο στήριγμα τέτοιες ώρες θα του σταθεί η πίστη του αρχαίου Έλληνα στον άνθρωπο. Εδώ βρίσκεται η δικαίωση της κλασσικής παιδείας. Η κλασική παιδεία δεν ζητάει να ασκήσει μια ειδική ικανότητα του ανθρώπου, όπως να πούμε τα μαθηματικά ασκούν το λογικό. Ο κύριος σκοπός της τουλάχιστο δεν είναι μια εξάσκηση. Εκείνο που θέλει, είναι να φέρει το νέο σ’ επαφή μ’ ένα πλήθος ψυχές δυνατές και μεγάλες, κι έτσι να του δυναμώσει τη χαρά και τη πίστη στον άνθρωπο, κι ακόμα να κρατήσει ζωντανό μπροστά του το όραμα ενός μυθικού ανθρώπου, αν είναι η ζωή του νέου αυτού να έχει κάποιο σκοπό και να μην παραδέρνει ακυβέρνητη, χωρίς να ξέρει για πού τραβάει.

      Αν η κλασική παιδεία κατορθώνει να δυναμώσει μέσα μας την πίστη και την αγάπη του ανθρώπου, αν βοηθήσει και πλαστούν άνθρωποι που να μπορούν να πουν γι’ αυτούς, όταν πεθαίνουν, ότι σ’ όλη τους τη ζωή «περιποιήσαντο εαυτοίς το καλόν», ότι σε όλη τους τη ζωή περπάτησαν με δύναμη και πίστη πάνω στο δρόμο που τον φωτίζει το άστρο ενός μύθου, ότι ως την ώρα του θανάτου τους πάλεψαν να επαληθέψουν το μυθικό τους άνθρωπο, αν η κλασική παιδεία βοηθήσει να πλαστούν τέτοιες ψυχές, έχουμε τίποτα άλλο να της ζητήσουμε;

[ Ι.Θ. Κακριδή]