Βρέθηκα για τρεις μέρες στο Συνέδριο των Πρυτάνεων των Πανεπιστημίων τής Αμερικής που συνήλθε στην Ουάσιγκτον. Γιόρταζαν τα εκατό χρόνια λειτουργίας τού Συνδέσμου των Αμερικανικών Πανεπιστημίων και είχαν καλέσει πρυτάνεις μερικών μεγάλων πανεπιστημίων τής Ευρώπης να συμμετάσχουν στις συζητήσεις για την Ανώτατη Εκπαίδευση που διοργανώθηκαν στο ετήσιο συνέδριό τους σε συνδυασμό και με τον εορτασμό. Τα θέματα που ήλθαν στο προσκήνιο των συζητήσεων ήταν η μορφή των πανεπιστημίων στο πλαίσιο τής παγκοσμιοποίησης, η μορφή λειτουργίας των πανεπιστημίων σε σχέση με το διαδίκτυο, την τηλεκπαίδευση και γενικότερα με τις νέες εξελίξεις στην τεχνολογία τής Εκπαίδευσης, ο ρόλος των ανθρωπιστικών σπουδών και η έννοια τής πολιτιστικής ταυτότητας στην Ανωτάτη Εκπαίδευση που τείνει να διαμορφωθεί στις αρχές τού νέου αιώνα κ.λ.π.
Στο βραχύ
αυτό κείμενο θα περιοριστώ σ' ένα θέμα που επανερχόταν σε όλες τις συζητήσεις:
την παγκοσμιοποίηση σε σχέση με την Ανώτατη Εκπαίδευση. Δεν υπάρχει αμφιβολία
ότι οι εξελίξεις στην τεχνολογία διαδίκτυο, πολυμέσα, τηλεκπαίδευση,
τηλεδιάσκεψη κ.λ.π. έχουν καταργήσει τις αποστάσεις, έχουν φέρει κοντά τους
πανεπιστημιακούς ερευνητές (ηλεκτρονικό ταχυδρομείο), έχουν καταστήσει κοινό,
εν πολλοίς, κτήμα την πληροφορία (για δημοσιεύματα, προγράμματα διδασκαλίας,
αντικείμενα, πορίσματα και προγράμματα έρευνας, προτάσεις για συνεργασία,
πληροφορίες για Συνέδρια, εκδηλώσεις, διευθύνσεις κ.τ.ό.). Ολο και περισσότερο
και όλο και καλύτερα μπορούμε να γνωρίζουμε τι συμβαίνει ερευνητικά, διδακτικά
και οργανωτικά στα Α.Ε.Ι. και στα επιστημονικά κέντρα μεγάλου μέρους τού
κόσμου. Μπορούμε δηλ. να μιλάμε με σιγουριά για «παγκοσμιοποίηση τής πληροφορίας»
που αναφέρεται στην Ανώτατη Παιδεία και που αποτελεί ήδη μια πραγματικότητα. Το
πρόβλημα είναι αν αυτό σημαίνει και παγκοσμιοποίηση τής ανώτατης εκπαίδευσης με
την έννοια κοινών προγραμμάτων διδασκαλίας, κοινής πιστοποίησης των γνώσεων που
παρέχουν τα Α.Ε.Ι. σε παγκόσμιο επίπεδο, κοινής γλώσσας επικοινωνίας και
διδασκαλίας στα Α.Ε.Ι. παγκοσμίως, δυνατότητα μετακίνησης των φοιτητών και των
διδασκόντων από ένα Α.Ε.Ι. σ' ένα άλλο κάπου αλλού στον κόσμο («κινητικότητα»),
αναγνώριση τίτλων σπουδών και συνέχιση σπουδών σε μεταπτυχιακό επίπεδο κ.λ.π.
κ.λ.π. Κι αν γίνει κάτι τέτοιο, θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν «εθνικές
επιλογές» στην Ανώτατη Εκπαίδευση ή μήπως οι αποφάσεις για όλα αυτά θα
λαμβάνονται σε υψηλότερα, διακρατικώς θεσμοθετημένα, όργανα που θα καθορίζουν
τις πανεπιστημιακές σπουδές σε παγκόσμιο επίπεδο; Και σ' αυτή την περίπτωση πού
πάει η πολιτισμική φυσιογνωμία κάθε χώρας; Αμαλγαματοποιείται μέσα στην
παγκοσμιότητα; Η εθνική πολιτισμική κληρονομιά κάθε λαού δεν παίζει κανέναν
ρόλο στην Ανώτατη Εκπαίδευση τής χώρας του; Στο τι δασκάλους θα μορφώσει για τα
σχολεία του, τι νομικούς για τα δικαστήρια, τι γιατρούς για την περίθαλψη
κ.ο.κ.; Με άλλα λόγια, η παγκόσμια εξομοίωση σε όλο το φάσμα της, από την απλή
σύγκλιση μέχρι την ενσωμάτωση και τον εξισωτισμό, μπορεί πράγματι να είναι το
όραμα τής Ανώτατης Εκπαίδευσης τού νέου αιώνα;
Κι από τις
επίσημες συζητήσεις στο πλαίσιο τής Συνόδου, που ανέφερα, και από τις κατ'
ιδίαν συνομιλίες φάνηκε πως η συντριπτική πλειονότητα των Πρυτάνεων τής Συνόδου
στην Ουάσιγκτον δεν υιοθετεί αυτή τη στάση. Θέλει τη συνεργασία, αλλά όχι την
εξομοίωση. Θέλει τη σύγκλιση, αλλά όχι τις δεσμεύσεις. Θέλει τα θετικά στοιχεία
από την ακώλυτη ροή των πληροφοριών, αλλά όχι τη συμμόρφωση σε γενικά
δεσμευτικά πρότυπα. Με άλλα λόγια, θέλει τη διεθνοποίηση (internationalisation),
αλλά όχι τηνπαγκοσμιοποίηση (globalisation). Η διαφορά; Μεγάλη. Η
διεθνοποίηση συνιστά κι αυτή ευρύτερη, διεθνή συμμετοχή, αλλά πολύμορφη και
ισότιμη. Στην παγκοσμιοποίηση, αντιθέτως, μία και μόνη παγκόσμια μορφή
απορροφά, εξομοιώνει και ενσωματώνει όλες τις άλλες. Ετσι λ.χ. στον χώρο τής
γλωσσικής επικοινωνίας παγκοσμιοποίηση είναι η απόλυτη κυριαρχία τής Αγγλικής
ως τής μόνης (δεύτερης) ξένης γλώσσας εις βάρος όλων των άλλων γλωσσών, δηλ.
η μονογλωσσικότητα. Ενώ η γλωσσική διεθνοποίηση έχει τον χαρακτήρα
τής ευρύτερης, διεθνούς χρήσεως περισσοτέρων τής μιας γλωσσών. Ευνοεί την πολυγλωσσία ή,
αλλιώς, τη γλωσσική πολυμορφία. Η παγκοσμιοποίηση μπορεί να πάρει,
στην πράξη, τη μορφή τής παθητικής ένταξης σε ένα αμερικανικής, κατά κανόνα,
προέλευσης σχήμα που τείνει να επιβληθεί παγκόσμια. Είναι διαδικασία αφομοίωσης
μέσα σε μια ευρύτερη χοάνη αμερικανικού τύπου: η επικράτηση λ.χ. παντού τής
αμερικανικής μουσικής, τής αμερικανικής ενδυμασίας, διαφόρων μορφών αμερικανικού
τρόπου ζωής, τής αμερικανικής τεχνολογίας κ.λ.π. Ετσι η παγκοσμιοποίηση παίρνει
συχνά τον χαρακτήρα τού εξαμερικανισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι
μια μορφή πολιτισμικού ηγεμονισμού που πηγάζει από την παθητική γενικευμένη
μίμηση αμερικανικών προτύπων.
Αντίθετα, ο
επιθυμητός στόχος, στον χώρο τουλάχιστον τής παιδείας και τού πολιτισμού,
πρέπει να είναι η πολυμορφία σε διεθνές επίπεδο, η δημιουργία μιας
πολυπολιτισμικής προσέγγισης, μιας γνωριμίας και επαφής με περισσότερες
προσεγγίσεις τής παιδείας και τού κόσμου μας γενικότερα, μια ευρύτερη
ανεκτικότητα και σεβασμός στο διαφορετικό, σε κάθε άλλη πολιτισμική παράδοση
και αντίληψη ζωής. Μια διεθνοποιημένη Ανώτατη Εκπαίδευση, δηλ. μια ευρύτερα
διαδεδομένη και προσιτή μορφή παιδευτικής πολυμορφίας, θα ήταν διεθνής
πνευματική πρόσκληση δημιουργικής υφής. Αντίθετα, η εξάπλωση και επικράτηση
μιας μονομερούς εξαμερικανισμένης αντίληψης τής Παιδείας δεν μπορεί να
λειτουργήσει δημιουργικά. Η γενίκευση τού ενός δεν αίρει την εγγενή μονομέρεια
τού ενός εις βάρος τής πολυμέρειας των πολλών, εις βάρος τής πολυμορφίας. Το
παρήγορο είναι ότι τον εξαμερικανισμό τής Ανώτατης Παιδείας δεν τον θέλουν ούτε
οι ίδιοι οι Αμερικανοί!
Ο κ.
Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας, πρύτανης του Πανεπιστημίου
Αθηνών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου