Οι ιδανικοί αυτόχειρες της λογοτεχνίας

«Το να πεθαίνεις είναι μια τέχνη» έγραφε η Σύλβια Πλάθ (1932-1963) στο ποίημα της Λαίδη Λάζαρος, το 1962. Λίγο καιρό αργότερα, στις 11 Φεβρουαρίου του 1963, η Πλαθ αυτοκτόνησε, εισπνέοντας φυσικό αέριο από το φούρνο. Λίγο πριν, είχε φροντίσει να αφήσει γάλα και φαγητό για τα δυο της παιδιά. Ο γιος της Νίκολας, αυτοκτόνησε και αυτός το 2009, αποδεχόμενος έτσι την αυτοκτονική παρακαταθήκη που του κληροδότησε η μητέρα του. Κρεμάστηκε στο σπίτι του στην Αλάσκα ενώ έπασχε από κατάθλιψη.

Τι είναι αυτό που οδηγεί πολλούς ανθρώπους της τέχνης στην πράξη της αυτοκτονίας; Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στους μεγάλους λογοτέχνες, δεν είναι λίγες εκείνες οι περιπτώσεις των συγγραφέων και ποιητών που έδωσαν τέλος στη ζωή τους και μάλιστα σε μικρή ηλικία. Τους περισσότερους από τους αυτόχειρες λογοτέχνες, πριν αυτοκτονήσουν τους είχε χτυπήσει η κατάθλιψη ή κάποιο είδος ψυχικής διαταραχής καθώς αρκετοί από αυτούς είχαν νοσηλευτεί σε ψυχιατρικά ιδρύματα. Τα πνευματικά τους όμως παιδιά έχουν παραμείνει αναλλοίωτα μέσα στον χρόνο, λαμπρά τεκμήρια της ιδιοφυούς τους υπόστασης, της καλλιτεχνικής τους φλόγας. Καθίσταται για τους ανθρώπους αυτούς δυσβάσταχτη η συμβίωση και η επιβίωση τελικά, στη δυσκίνητη μηχανή ενός κόσμου που είναι χτισμένος έξω από τα προσωπικά τους μέτρα, έξω από την δική τους σφαίρα θεώρησης των πραγμάτων; Είναι πολύ πιθανό. Παρακάτω ακολουθούν μερικά παραδείγματα σπουδαίων ξένων αλλά και Ελλήνων λογοτεχνών που αφαίρεσαν τη ζωή τους, αποδεικνύοντας ότι κάποιες φορές ένα χάρισμα μπορεί να χρησιμοποιήσει το κεντρί του και να τσιμπήσει τον ξενιστή του, ίσως ως αντίτιμο για το δώρο που το δόθηκε.

Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ (1899-1961) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς συγγραφείς του 20ου αιώνα ενώ είχε τιμηθεί το 1953 με το βραβείο Πούλιτζερ και το 1954 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Εθελοντής στον Ερυθρό Σταυρό από το 1917 ήρθε σε επαφή με την πικρή ωμότητα του πολέμου, ενώ η αποτυχία ενός ειδυλλίου στα πρώτα χρόνια της ζωής του τον σημάδεψε, προκαλώντας του βαρύ ψυχικό τραύμα το οποίο κουβάλησε σε όλη του τη ζωή. Από τότε ο Χέμινγουεϊ παντρεύτηκε συνολικά 4 φορές. Το 1928 ο πατέρας του αυτοκτονεί. Το 1954 δεν μπόρεσε να παραστεί στην απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας που του απένειμαν ύστερα από σοβαρούς τραυματισμούς οφειλόμενους σε 2 αεροπορικά δυστυχήματα κατά την διάρκεια της επίσκεψής του στην Αφρική. Τα χρόνια που ακολούθησαν την βράβευση του, ο Χέμινγουει επιδόθηκε στην κατάχρηση αλκοόλ. Το 1960 νοσηλεύτηκε στην κλινική Mayo λόγω της κατάθλιψης και της παράνοιας που είχε εμφανίσει, όπου και υποβλήθηκε σε θεραπείες με ηλεκτροσόκ, οι οποίες όμως του προκάλεσαν απώλεια μνήμης. Μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας την άνοιξη του 1961, τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου αυτοπυροβολήθηκε στο κεφάλι (με τον ίδιο τρόπο δηλαδή που είχε αυτοκτονήσει και ο πατέρας του).

«Θάρρος είναι να μην αφήνεις ποτέ τους φόβους σου να επηρεάζουν τις πράξεις σου» είχε πει ο Άρθουρ Καίσλερ (1905-1983). Ο Βρετανός συγγραφέας και δημοσιογράφος απίστησε ως προς το ίδιο του το απόφθεγμα, όταν την 1η Μαρτίου του 1983 αυτός και η σύζυγος του αυτοκτόνησαν στο σπίτι τους στο Λονδίνο, ενώ ο Κέσλαιρ έπασχε από Πάρκινσον και λευχαιμία. Άφησαν ένα σημείωμα αυτοκτονίας όπου ο Καίσλερ εξηγούσε την αδυναμία του να ζήσει κανονικά λόγω της ασθένειας του και η γυναίκα του την αδυναμία της να συνεχίσει να ζει χωρίς τον άντρα της.

«Αγαπημένε. Έχω τη βεβαιότητα πως παραφρονώ ξανά..Και δεν θα γιατρευτώ αυτή τη φορά. Αρχίζω να ακούω φωνές και δεν μπορώ να συγκεντρωθώ...». Μερικά από τα τελευταία λόγια της Βιρτζίνια Γουλφ (1882-1941) στο σημείωμα αυτοκτονίας που άφησε προς τον άντρα της, Λέοναρντ Γουλφ, λίγο πριν βυθιστεί με πέτρες στις τσέπες της, στον ποταμό Ουζ του Σάσεξ στις 28 Μαρτίου του 1941. Η κορυφαία Αγγλίδα μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος υπέστη μια σειρά από κλονισμούς, εξαιτίας των πολλαπλών θανάτων μελών της οικογενείας της, γεγονός που την οδήγησε στην κλινική για ένα διάστημα. Οι επαναλαμβανόμενες καταθλιπτικές της περίοδοι καθώς και η σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη από τους ετεροθαλείς αδερφούς της επέτειναν την ψυχική της κατάρρευση αφήνοντας άθικτες όμως τις λογοτεχνικές της ικανότητες. Η μανιοκατάθλιψη την ταλάνισε καθόλη της την ζωή και χρωμάτισε το λογοτεχνικό της έργο, ενώ λίγο πριν την αυτοκτονία της την είχε πια επηρεάσει σε τέτοιο βαθμό που ήταν ανίκανη πλέον να γράψει.

«Και η λευκή φωνή μου μίλησε. Σκοτώσου!» γράφει ο Georg Trakl (1887-1914) στο ποίημα του «Αποκάλυψη και Αφανισμός». Ο Αυστριακός ποιητής, η οικογένεια του οποίου αδιαφορούσε για την λογοτεχνική του φύση, φαίνεται να βιώνει έντονα και επίπονα κατά τη διάρκεια του βίου του την αίσθηση του μη ανήκειν. Με τάσεις φυγής και απόρριψης της τακτοποιημένης ζωής που ήθελαν να του επιβάλλουν, εισέρχεται από πολύ μικρή ηλικία στον κόσμο των ναρκωτικών. Η εξάρτηση του αυτή και η συναισθηματική του αστάθεια επιδεινώθηκαν με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, οπότε και αυξήθηκαν οι κρίσεις κατάθλιψεις και οι τάσεις αυτοκτονίας. Τον Νοέμβριο του 1914 τερματίζει τη σκοτεινή του ύπαρξη μετά από μεγάλη δόση κοκαΐνης, σε ηλικία μόλις 27 ετών.

«Έχω τόσο αποκαρδιωθεί από το δεδομένο της θνητότητάς μου που έχω αποφασίσει ν αυτοκτονήσω» γράφει η Σάρα Κέην (1971-1999) στο θεατρικό της έργο «Η ψύχωση των 4:48». Με ιστορικό βαριάς κατάθλιψης και εθελοντικής νοσηλείας, η Αγγλίδα θεατρική συγγραφέας, της οποίας τα έργα χαρακτηρίζονται από ωμή βία και ακραίες σεξουαλικές πράξεις, υπηρετεί ένα θέατρο που υπάρχει για να διαφεύγει τους περιορισμούς των ειδικών, το οποίο όμως σε κάθε περίπτωση κατορθώνει να αγγίξει ποικιλοτρόπως τον δέκτη του. Η Κέην βρέθηκε κρεμασμένη στο νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν ύστερα από μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας.

Πίσω στα ελληνικά δεδομένα, ο Κώστας Καρυωτάκης (1896-1928), ποιητής και πεζογράφος, απόφοιτος Νομικής, γράφει στις τελευταίες του σημειώσεις «Συνιστώ σε όσους σκοπεύουν να αυτοκτονήσουν να αποφύγουν την μέθοδο του πνιγμού, εάν γνωρίζουν καλό κολύμπι. Εγώ ταλαιπωρήθηκα στη θάλασσα δέκα ώρες και δεν κατάφερα τίποτα». Λίγη ώρα μετά αυτοκτόνησε με το πιστόλι στην καρδιά στην πόλη της Πρέβεζας, τον Ιούλιο του 1928. «Ήταν η ζωή τους λένε τραγωδία» γράφει στο ποίημα του «Ιδανικοί Αυτόχειρες» μη μπορώντας ο ίδιος ποτέ να συμφιλιωθεί με την ασθένεια της σύφιλης που τον ταλάνιζε.

«Δεν ξέρω πώς να σκοτώσω τις ατέλειωτες ώρες της ημέρας» αναφέρει στο «Παραμύθι χωρίς όνομα» η Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941). Βρίσκει τον τρόπο την Άνοιξη του 1941, τολμώντας το απονενοημένο διάβημα στο σπίτι της στην Κηφισιά, παίρνοντας δηλητήριο. Πεθαίνει πέντε μέρες αργότερα. Βαθειά ευαίσθητη προσωπικότητα η Δέλτα δυσκολεύτηκε να ενταχθεί στις αυστηρές αρχές ανατροφής της οικογενείας της, ενώ ο γάμος της με τον Στέφανο Δέλτα (άνθρωπος όμως βαθειά καλλιεργημένος που την βοήθησε σημαντικά ως προς την πνευματική της εξέλιξη) είναι αποφασισμένος από τον πατέρα της καθώς εξυπηρετεί την επιχειρηματική του δραστηριότητα. Η φλογερή σχέση που ανέπτυξε με τον Ίωνα Δραγούμη για πολλά χρόνια και η αδυναμία της να αφήσει την οικογένεια της, χαρακτηριζόμενη από μια βαθιά αίσθηση καθήκοντος που έτρεφε, την οδηγούν στην εξομολόγηση του πάθους της για τον Δραγούμη στον άντρα της αλλά και σε δυο απόπειρες αυτοκτονίας. Όταν πλέον ο Δραγούμης συνδέεται με την Μαρίκα Κοτοπούλη, η Δέλτα θα φορέσει μαύρα μέχρι το τέλος της ζωή της, αφήνοντας πίσω της χιλιάδες χειρόγραφες σελίδες που περιέγραφαν την σχέση τους.

Ναπολέων Λαπαθιώτης (1888-1944). Ο Έλληνας ποιητής του μεσοπολέμου αυτοκτόνησε στο σπίτι του με το πιστόλι του πατέρα του. Απόφοιτος και αυτός της Νομικής σχολής, δεν άσκησε ποτέ το επάγγελμα, ενώ εκτός από ποιήματα, έχει γράψει πάνω από 100 πεζογραφήματα και δεκάδες διηγήματα. Φτωχός και καταπονημένος από τα ναρκωτικά και τον έκλυτο βίο, στα τελευταία του ποιήματα κυριαρχεί η μελαγχολία για τα χαμένα ιδανικά και το αίσθημα της νοσταλγίας. «Κι όπως κυλά στα βάθη του κενού μου, σαν άστρο φλογερό στον άξονα του, δε νιώθω πια να ζει παρά το Νου μου, στην Απεραντοσύνη του Θανάτου» γράφει στο ποίημα του Θάνατος.

Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο παραδείγματα σημαντικών ανθρώπων της παγκόσμιας και ελληνικής λογοτεχνίας που αποφάσισαν να δώσουν τέλος στη ζωή τους. Δύσκολα παιδικά χρόνια, βαριές ασθένειες, κατάθλιψη, τάσεις φυγής, το αίσθημα του μη ανήκειν, υπερευαισθησία απέναντι στη στεγνή πραγματικότητα, ασφυκτικοί κοινωνικοί κλοιοί. Όλα αυτά θα τα βρει σίγουρα κανείς ανάμεσα στους ιδανικούς λογοτέχνες αυτόχειρες αλλά και στους αυτόχειρες γενικά. Όμως ο λόρδος Τσέστερφηλντ λέει «Την απραξία την θεωρώ ένα είδος αυτοκτονίας». Όλοι οι παραπάνω λογοτέχνες υπήρξαν άνθρωποι οι οποίοι έδωσαν σάρκα και οστά στο χάρισμά τους, το αγκάλιασαν, το αποδέχτηκαν και εκείνο κυοφόρησε και γέννησε τα πνευματικά τους έργα παρά την τρομερή κατάληξη των κατόχων του. Ίσως το χειρότερο αμάρτημα να είναι τελικά αυτού του είδους η αυτοκτονία: η απραξία, η ακινητοποίηση, τα αποξηραμένα χαρίσματα. Είναι κι αυτό μια μορφή βεβήλωσης, ένα είδος θανάτου.

Πηγή: pragmatikotita.gr